اَدَقُّ مِنَ الکُحْلِ: نرم تر از سرمه.اَدَقُّ مِنَ الهَباءِ: نرم تر از گرد و غبار.اَدَقُّ مِنْ حَدَّ السَیْفِ: نازکتر از لبه شمشیر.اَدْنَی مِنْ حَبْلِ الْوَرِیْدِ: نزدیک تر از رگ گردن .اَرْخَصُ مِنَ التُّراب: از خاک ارزان تر.اِرقَ عَلَی ظَلْعِکَ: پایت را از گلیم خودت دراز تر نکن.اَسْرَعْ مِنَ الْبَرْقِ: تند تر از برق.اَسْرَعُ مِنَ اللَمْحِ: سریع تر از چشم به هم زدن.اِسْمَعْ و لا تُصَدِّقْ: بشنو و باور مکن.اَشْجَعُ مِنْ أُسامَهٔ: شجاع تر از شیر.اَشْکَرُ مِنْ کَلْب: سپاسگزار تر از سگ.اَصْفَی مِنَ الدَّمْعَهِٔ: صاف تر از اشک چشم.اَظْلَمُ مِنْ لَیْل: تاریک تر از شب.اَعْدَلُ مِنْ مِیزان:عادل تر از ترازو.اَغَرُّ مِنْ سَراب: فریب دهنده تر از سراب.اَسْهَرُ مِنَ النَّجْمِ: شب زنده دار تر از ستاره.اَرْوَغُ مِنْ ثُعالَهٔ: نیرنگ باز تر از روباه.اَفرَطَ فَأسْقَطَ: زیاده روی کرد پس سقوط کرد و افتاد.اَقْسَی مِنْ صَخْر: سخت تر از سنگ.اِقْلَعْ شَوْ کَکَ بِیَدِکَ: کس نخارد پشت من جز ناخن انگشت من.اَکْثَرُ الظُنُونِ مُیُون: بیشتر گمانها دروغ است.اَکْذَبُ مِنْ یَلْمَع: دروغگو تر از سراب.اَکْرَمُ مِنْ حاتِمِ طَیّ: سخاوتمند تر از حاتم طایی.اِمّا هُلْکٌ و اِمّا مُلْکٌ: یا نابودی یا پیروزی.اَمَرُّ مِنَ الْحَنْظَلِ: تلخ تر از حنظل.اَمْضَی مِنَ الرِّیْحِ: رونده تر ازباد.اَمْنَعُ مِنْ عُقابِ الْجَوِّ: دور از دسترس تر از عقاب هوا.اِنَّ البَلاءَ مُوَکَّلٌ بِالمَنْطِقِ: زبان سرخ سر سبز می دهد بر باد.اِنَّ الطُّیُورَ عَلَی أشْکالِها تَقَعُ: کبوتر با کبوتر باز با باز،کند همجنس با همجنس پرواز.اِنَّه نَسِِیْجُ وَحْدِهِ: او تافته جدا بافته است.اَوَّلُ الغَیثِ قَطْرٌ: آغاز باران قطره است.اَوْهَنُ مِنْ بَیتِ الْعَنْکَبُوتِ: سست تر از خانه عنکبوت.بِاکِرْ تَسْعَدْ: سحر خیز باش تا رستگار شوی.العِلْمُ فِی الصُّدُورِلا فِی السُّطُورِ: علم در سینه هاست نه در سطر های کتاب.الاِنْسانِ عَبْدُ الاِحْسانِ: انسان بنده احسان و نیکی است.الاَنامُ فَرائِسُ الأیّامِ: مردمان طعمه های روزگارند.البِطْنَهُٔ تَأفِنُ الفِطْنَهَٔ: پر خوری و امتلاء،عقل و هوشیاری را فاسد می کند.بَلَغَ السِّکِیْنُ العَظْمَ: کارد به استخوان رسید.بَیْضَهُٔ الیَوْمِ خَیْرٌ مِنْ دَجاجَهِٔ الغَدِ: سیلی نقد به از حلوای نسیه است.التائِبُ مِنَ الذَّنْبِ کَمَنْ لا ذَنْبَ لَهُ: توبه کننده از گناه مثل کسی است که گناه نکرده است.تاجُ المُرُوَهِٔ التَواضُعُ: تاج جوانمردی تواضع و فروتنی است.التَّدْبِیرُ نِصْفُ المَعِیشَهِٔ: اداره درست زندگی نصف معیشت است.تَرْکُ الجَوابِ عَلَی الجاهِلِ جَوابٌ: جواب جاهل خاموشی است.الجَزاءُ مِنْ جِنْسِ العَمَلِ: از مکافات عمل غافل مشو.گندم از گندم بروید جو ز جو.الجَهْلُ شَرُّ الْأصْحابِ: نادانی بدترین همنشین ها است.الحَرِیْصُ مَحْرُوْمٌ: کسی که حرس می ورزد محروم می ماند.خالِصِ الْمُؤمِنَ و خالِقِ الْکُفّارَ: با دوستان مروّت بادشمنان مدارا.خالِفْ تُذْکَر: مخالفت کن تامعروف ومشهور شوی.الخَلَّهُٔ تَدعُوإلَی السَّلَّهِٔ: فقر باعث دزدی می شود.خَیْرُ الْأمُورِ أوْساطُها: اندازه نگهدار که اندازه نکوست.خَیْرُالْخِلالِ حِفْظُ الّلِسانِ: بهترین دوستی ورفاقت حقظ زبان است.خَیْرُ الغِنَی القُنُوعُ: قناعت توانگر کند مردرا.خَیْرُ الفِقْهِ ماحاضَرْتَ بِهِ: بهترین دانش ها آن است که در وقت نیاز به یاد تو باشد.خَیْرُ الْکَلامِ ما قَلَّ ودَلَّ: بهترین سخنها سخنی است که مختصر ومفید باشد.خَیْرُ الْمالِ ما نَفَعَ: بهترین دارائیها آن است که مفیدو مورد استفاده باشد.خَیْرُ سِلاحِ الْمَرْءِما وَقاهُ: بهترین اسلحه ی انسان آن است که او را از خطر حفظ کند.خَیْرُ مالِکَ ما نَفَعَکَ: بهترین مال تو مالی است که به تو نفع دهد.دواءُ الدَّهْرِ الصَّبْرُ عَلَیْهِ: داروی روزگار صبر بر آن است.ذَلَّ مَنْ لا سَیْفَ لَهُ: کسی که شمشیر ندارد خوار و ذلیل است.
آموزش زبان وادبیات عربی
آموزش زبان وادبیات عربیآموزش زبان وادبیات عربی
آموزش زبان وادبیات عربیآشنایی با معروف ترین ضرب المثل های عربی و معادل فارسی آنها
آشنایی با معروف ترین ضرب المثل های عربی و معادل فارسی آنها
- ذَهَبَ أمْسِ بِما فِیْهِ: دیروز با هر چه در آن بود گذشت.رُبُّ أخٍ لَمْ تَلِدْهُ والِدَهٌٔ: چه بسا برادری که مادر انسان او را نزاییده است.رُبَّ أمْنِیَّهٍٔ جَلَبَتْ مَنِیَّهًٔ: چه بسا آرزو و تمنایی که مرگی در پی بیاورد.رُبَّ سُکُوتٍ أبْلَغُ مِنْ کَلامٍ:چه بسا سکوتی که رسا تر از سخن گفتن است.رُبَّ طَرْفٍ اَفْصَحْ مِنْ لِسانٍ: چه بسا نگاهی که از زبان گویاتر است.رُبَّ عَیْنٍ أنَمُّ مِنْ لِسانٍ: چه بسا چشمی که سخن چین تر از زبان است.رُبَّ کَلِمَهٍٔ سَلَبَتْ نِعْمَهًٔ: چه بسا سخنی که باعث نابودی نعمتی می شود.رُبَّ مَلُومٍ لاعُذْرَ لَهُ: چه بسا ملامت شده ای که عذری ندارد.رَمَی الْکَلامَ عَلَی عَواهِنِهِ: بدون توجه و نسنجیده سخن گفت.ساقِیَهُٔ لاتُعَکِّرُ بَحْراً: یک جوی آب دریایی را گل آلود نمی کند.السُّکُوتُ أخُو الرِّضا: سکوت علامت رضایت است.السِرّ أمانَهٔ: راز و سری که به تو می گویند امانت است.شَرٌ مِنَ الشَّرِ‌فاعِلُهُ: بد تر از کار بد انجام دهنده آن است.الصَبْرُ مِفْتاحُ الْفَرَجِ: صبر و استواری کلید فرج و گشایش است.صُدُورُ الْأحْرارِ قُبُورِ الْأسْرارِ: سینه های آزادگان مخزن اسرار است.ظُلْمُ الْمَرْءِ یَصْرَعُهُ: ظلم باعث نابودی می شود.ظَنُّ العاقِلِ خَیْرٌ مِنْ یَقِیْنِ الجاهِلِ: گمانِ آدمِ عاقل بهتر است از یقین آدمِ جاهل.عَثْرَهُٔ الْقَدَمِ أسْلَمُ مِنْ عَثْرَهِٔ اللِّسانِ: لغزش پا سلامتیش بیشتر است ازلغزش زبان.العَجْزُرَیْبَهٌٔ: عجز و ناتوانی عدم اعتماد به نفس است.العُذْرُ عِنْدَ کِرامِ الناسِ مَقْبُولٌ: عذر خواهی نزد مردمان بزرگوار مورد قبول واقع می شود.عِشْ تَرَما لَمْ تَرَ: زنده بمان می بینی آنچه را که ندیدی.عِشْ قَیْعاً تَکُنْ مَلِکاً: قناعت توانگر کند مرد را.عِنْدَ الرِهانِ تُعْرَفُ السَوابَقُ: به هنگام مسابقه پیشتازان معلوم می شوند.عِنْدَ الشَّدائِدِ تَذْهَبُ الأَحْقادُ: هنگام سختی ها و گرفتاری ها کینه ها از بین می رود.عِنْدَ الغا یَهِٔ یَعْرَفُ السَبْقُ: در پایان مسابقه پیروزی معلوم می شود.العِیانُ لایَحْتاجُ إلَی الْبَیانِ: آنچه که عیان است چه حاجت به بیان است.الغِیْبَهُٔ جُهْدُ العاجِزِ: غیبت و بدگویی تلاش آدم عاجز است.غَیْصٌ مِنْ فَیْضٍ: اندکی از بسیار.فَضْلُ الْقَوْلِ عَلَی الفِعْلِ دَناءَهٌٔ: بیشتر از کردار،گفتار داشتن پستی و فرومایگی است.قَلَبَ لَهُ ظَهْرَ المِجَنِّ: سپر را برای او وارونه کرد.کنایه از این که به او خیانت کرد.کَالراقِمِ عَلَی الْماءِ: مثل کسی که روی آب می نویسد.کَصَفِیْحَهِٔ الْمِسَنِّ تَشْحَذُ ولاتَقْطَعُ: مانندسنگ سمباده است که تیزمیکنداماچیزی رانمیبرد.کُلِّ آتٍ قَریْبٌ: هر آیینه ای نزدیک است.کُلُّ جِدَّهٍٔ سَتُبْلِیْها عِدَّهٌٔ: هر چیز نووجدیدی را شب و روز (روزگار)کهنه می کند.کُلُّ شاهٍٔ تُناطُ بِرِ جْلَیْها: هر گوسفندی با پاهای خودش آویزان می شود.کُلُّ کَلْبٍ بِبابِه نَبّاحٌ: هر سگی بر در خانه (صاحبش)پارس می کند.کُلُّ مَبْذُولٍ مَملُولٌ: هر چیزی که زیاد شد بی ارزش می شود.کُلُّ هَمٍّ إلَی فَرَجٍ: پایان شب سیه سفید است.کَما تَدِیْنُ تُدانُ: همچنانکه قرض بدهی به تو قرض داده می شود.کَما تَزْرَعُ تَحْصُدُ: همانطور که می کاری می دروی.لا اَصْلَ لَهُ و لافَصْلَ: نه اصل و حسب دارد و نه زبان گویا و برنده.لا تَبِعْ نَقْداً بِدَیْنٍ: نقد را به نسیه نفروش.لا تَقْتَنِ مِنْ کَلْبِ سُوْءٍ جَرْواً: از سگ بد،توله نگهمدار.لا قُرْبَهَٔ کَحُسْنِ الخُلْق: هیچ پیوند و قرابتی مثل خودش اخلاقی نیست.لا یَبِضُّ حَجَرُهُ: نم پس نمی دهد.کنایه از بخیل است.لایُثْمِرُ الشَّوکُ العِنَبَ: درخت خار انگور نمی دهد.لایُجْمَعُ سَیْفانِ فِیْ غِمْدٍ: دو شمشیر در یک نیام جای نمی گرد.لا یَعْرِفُ الحَیَّ مِنَ الّلَیِّ: حق را از باطل تمیز نمی دهد.لا یَعْرِفُ الهِرَّ مِنَ الْبِرِّ: گربه را از موش تمیز نمی دهد.لِکِلِّ ثَوْبٍ لابِسٌ: برای هر لباسی پوشنده ای است.لِکُلِّ خَطابٍ جَوابٌ: هرخطابی پاسخی دارد.لِکُلِّ عالِمٍ هَفْوَهٌٔ: برای هر دانشمند لغزشی است.لِکُلِّ غَدٍ طَعامٌ: برای هر فردایی غذایی است.لِکُلِّ کَلامٍ جَوابٌ: برای هر سخن جوابی است.لِکُلِّ مَقامٍ مَقالٌ: هر سخن جایی و هر نقطه مکانی دارد.لَیْسَ الخَبَرُ کَالْمُعایَنَهِٔ: شنیدن کی بود مانند دیدن.لَیْسَ الفَرَسُ بِجِلِّهِ: (ارزش) اسب به پالانش نیست.لَیْسَ المُخاطِرُ مَحْمُوداً وَلَو سَلِما: آدم متهور ستوده نیست هر چند ازخطر برهد.ما أقْصَرَ اللَیْلَ عَلَی الراقِدِ: شب چه کوتاه است بر آدم خوابیده.ما حَکَ جِلْدَکَ مِثْلُ ظِفْرِکَ: کس نخارد پشت من جز ناخن انگشت من.ما کُلُّ فَرْصَهٍٔ تُنالُ: هر فرصتی به دست نمی آید.ما لَهُ ثاغِیَهٌٔ ولا راغِیَهٌٔ: او نه میشی دارد ونه شتری.مِثْلُ النَعامَهِٔ لا طَیْرٌ ولاجَمَلٌ: مثل شتر مرغ که نه مرغ است ونه شتر.المَرْءُ مِرْآهُٔ أَخِیْهِ: انسان آیینه ی برادرش است.المَعاذِیْرُ قَدْ یَشُوْبُها الکَذِبُ: عذرها وبهانه ها گاهی با دروغ آمیخته می شود.مَنِ اسْتَرْعَی الذِئْبَ ظَلَمَ: کسی که گرگ را شبان کند ظلم کرده است.مِنَ الشَّوْ کَهِٔ تَخرُجَ الْوَرْدَهُٔ: گل از خار بیرون می آید.
- مِنَ القَلبِ إلَی القَلْبِ: از دل که برخیزد بر دل نشیند،دل به دل راه دارد.المَنایا وَلا الدَّنایا: تن به مرگ ها دادن آری اما تن به پستی ها دادن هرگز.مَفْتَلُ الرَجُلِ بَیْنَ فَکَّیْهِ: آدمی میان دو فلک است.(زبان سرخ سر سبز می دهد بر باد.)مَنْ أجْمَلَ قِیْلاً سَمِعَ جَمَیْلاً: کسی که سخن نیکو بگوید سخن خوب می شنود.مَنْ تارَکَ الشَّهواتِ عاشَ حُرَاً: کسی که از شهوات دست کشید آزاد زندگی میکند.مَنْ نَأ نَّی أدْرَکَ ما تَمَنَّی: جوینده یابنده است.مَنْ جالَ نالَ: جوینده یابنده است.مَن جَدَّ وَجَدَ: کوشنده یابنده است.مَنْ حَفَرَ حُفْرَهًٔ وَقَعَ فِیْها: کسی که گودال می کند در آن فرو می افتد.مَنْ خانَ هانَ: هر کس خیانت کند خوار می شود.مَنْ سابَقَ الدَهْرَ عَثَرَ: کسی که با روزگار مسابقه دهد می لغزد.مَنْ سَعَی رَعَی: کسیکه کوشیدبرخورداروبهره مند شد.مَنْ صارَعَ الْحَقَ صَرَعَهُ: کسی که با حق ستیزه کند،حق او را به زمین می زند.مَنْ صارَ نَعْجَهًٔ أکَلَهُ الذِّئْبُ: کسی که میش شد گرگ او را می خورد.مَنْ صَبَرَ ظَفَرَ: کسی که صبر کندپیروز می شود.مَنْ عَزَّ بزَّ: کسی که غلبه یافت و پیروز شد غارت می کند.مَنْ لَمْ یُرِدْکَ فَلا تُرِدْهُ: برای کسی بمیر که برایت تب کند.مَنْ هابَ خابَ: کسی که بترسد زیان می بیند.المِنَّهُٔ تَهْدِمُ الصَّنِیْعَهَٔ: منت گذاشتن احسان و نیکویی را از بین می برد.المَنِیَّهٔ و لاالدَّنِیَّهُٔ: مرگ آری اما تن به پستی و خواری دادن هرگز.المُؤْمِنُ مِرآهُٔ المُؤْمِن: مؤمن آیینه مؤمن است.الناسُ عَبِیدُالإحْسانِ: مردم بندگان احسان و نیکی هستند.الناسُ مَجْزِیُّونَ بِأعْمالِهِمْ: مردم به کرده خویش پاداش داده می شوند.نِعْمَ المُؤَدِّبُ الدَّهْرُ: بهترین ادب کننده روزگار است.وکُلُّ إناءٍبالَّذِیُ فِیْهِ یَرْشَحُ: از کوزه همان برون تراود که در اوست.وَمَنْ طَلَبَ العُلا مِنْ غَیْرِ‌کَدًّ سَیُرِکُهاإذاشابَ الغُرابُ: نابرده رنج گنج میسر نمی شود.وهَلْ یُخْفَی عَلَی النّاسِ القَمَرُ: آیا ماه از دید مردم پنهان می ماند.هَذا یَصِیْدُ وهَذا یَأکُلُ السَّمَکَهَٔ: این صید می کند آن دیگری ماهی را می خورد.الهَوَی مِنَ النَّوَی: دوری ودوستی.یَأکُلُ التَّمْرَ واَرجَمُ بُالنَّوَی: خرما را می خورد و هسته اش را به سوی من پرتاب می کند.یأکُلْنِی سَبُعٌ و لا یأکُلِنی کَلْبٌ: حیوان درنده مرا بخورد اما سگ نخورد.یَأکُلُهُ بَضِرْسٍ و یَطِأهُ بِظِلْفٍ: آن را با دندان می خورد و با پا لگدکوب می کند.یَبْنِی قَصْراًویَهْدِم مِصْراً: کاخی را می سازد و شهری را ویران می کند.یَحْمِلُ التَّمْرَ إلَی البَصْرَهِٔ: خرما به بصره می برد.یَدُکَ مِنْکَ و إنْ کانَتْ شَلاّء: دست تو از تو است اگر چه چاق باشد.یَرَی الشّاهِدُملا یَرَی الغائِبُ: شنیدن کی بود مانند دیدن.یُقَدِّمُ رِجْلاً ویُؤخِّرُ اُخْرَی: یک پاپیش می نهد و یک پابه عقب بر می گردد.(آدم دو دل).یَوْمُ السُّرُوْرِ قَصِیْرٌ: روز شادی کوتاه است.
- متداولترین ضرب المثل های عربی۱) إمامٌ فَعّالٌ خیرِ مِن إمام قَوَّالٍترجمه: « رهبر فعال ( کاری ) بهتر از رهبر سخنور است. »۲) اِبدَءَ بِنَفسِکَترجمه: « از خود آغاز کن»مترادف فارسی : « اول خویش سپس درویش»۳)أبصَرَ مِن زَرَقاء الیَمامَۀترجمه: « دوربین‌تر از زرقاء»تمثیل: « ای خداوندی که گر روی تو اعمی بنگرد// از فروغ روی تو بیناتر از زرقا شود» ) قطران )شرح: زرقاء نام زنی از عرب است که از مسافتی بعید می‌دیده است. امثال و حکم – ( دهخدا )۴) أبصَرَ مِن غُرابِترجمه: « دوربین‌تر از کلاغ»۵) اَبقَضَ الاَشیا عِندیالطُلّاقِتمثیل : « تو برای وصل کردن آمدی// نی برای فصل کردن آمدی» ( جلال‌الدین محمد بلخی )مشابه: « بود سوزن به‌از تیغ برنده// که این دوزنده آمد آن درنده»۶) اَتِقَ شَرِ مِن اَحسَنتُ اِلیهِترجمه: از زیان و آسیب آن‌که بدو نیکویی کرده‌ای پرهیز کن. امثال و حکم – ( دهخدا )تمثیل: « گفت حق است این ولی ای سیبویه// اتق شر من احسنت الیه» ( جلال‌الدین محمد بلخی )مشابه: « سزای نیکی بدی است. »مشابه: « با هرکه دوستی خود اظهار می‌کنم// خوابیده‌دشمنی است که بیدار می‌کنم»۷) اِتَّقوا فِراسَهٌٔ المؤمِنَترجمه: « بپرهیزید از تیزمغزی مؤمنان» امثال و حکم – ( دهخدا )تمثیل: « تو اگر مؤمنی فراست کو// ور شدی مؤتمن حراست کو// فال مؤمن فراست نظر است// وین زتقویم و زیج ما بدر است// مؤمن از رنگ چهره برخواند// هرچه دانا زدفترش داند// دل مؤمن بسان آینه است// همه نقشی در آن معاینه است» ( اوحدی )۸) اِتَّقوا مِن غَضَبِ الحَلیمِترجمه: « از خشم بردباران پرهیز کنید»مترادف فارسی : « از آن مترس که های و هو دارد// از آن بترس که سر بتو دارد»تمثیل: « بگاه صلح سبک‌روح‌تر زحلم شجاع// به‌روز حرب گرانمایه‌تر زخشم حلیم» ( رونی )۹) اِتَّقوا مِن مَواضِعِ التهمِترجمه: « از بهتان‌گاه‌ها اجتناب ورزید» امثال و حکم – ( دهخدا )مترادف فارسی : « جایی منشین که چون نهی پای// تهمت‌زده خیزی از چنان جای// صوفی که رود به‌مجلس می// وقتی بچکد پیاله بر وی// چون شهره شود عروس معصوم// پاکی و پلیدیش چه‌معلوم» امیرخسرومترادف فارسی : « چو من خلوت‌نشین باشم تو مخمور// زتهمت، رأی مردم که شود دور» ( نظامی )۱۰) اِجَع کَلبَکَ یتعبکَترجمه: « سگ خویش گرسنه دار تا از دنبال تو آید» امثال و حکم – ( دهخدا )مشابه: « اسب فربه شود، شود سرکش» ( سنائی )تمثل: « آلت اِشکار جز سگ را مدان// کمترک انداز سگ را استخوان// زان‌که سگ چون سیر شد سرکش شود// کی سوی صید و شکاری خوش رود» ( جلال‌الدین محمد بلخی )۱۱) اِحذَر مُباسِطَهٔالملوکَترجمه: « از بساط پادشاهان دوری کن»مترادف فارسی: « از صحبت پادشه بپرهیز// چون پنبهٔ نرم زآتش تیز» ( نظامی )۱۲) أحذر مِن غُرابِترجمه: « ترسنده‌تر از کلاغ» امثال و حکم – ( دهخدا )تمثیل: « بودم حذور همچو غرابی برای آنک// همچون غراب جای گرفتم در این خراب» ( مسعود سعد )۱۳) اَحسَنَ الشِعرُ ، یا اِعذَب الشِعرُ اَکذَبَهترجمه: « شعر هرچه به‌دروغ نزدیک‌تر زیباتر»تمثیل: « در شعر مپیچ و در فن او// چون اکذب اوست احسن او» ( نظامی )۱۴) اُحْسِن اٍلی مِن اساءترجمه: « با آن‌که بدی کرده نکویی میکن» امثال و حکم – ( دهخدا )مشابه: « بَدان را نیک دارید ای عزیزان// که خوبان خود عزیز و نیک‌روزند» ( سعدی )تمثیل: « بدی را بدی سهل باشد جزا// اگر مردی احسن الی من اسا» ( سعدی )۱۵) اَحمَق مِن هَبَنقهترجمه: « احمق‌تر از هبنقه»شرح: هبنقه از حمقای مشهور عرب است که وقتی گردن‌بندی به‌خود آویخت. پرسیدند: این تورا به‌چه‌کار است؟ گفت: تا با دیگران عوض نشوم.»۱۶) أخوکَ مَن صَدَقَکَ النَّصیحَهَٔترجمه: « برادر تو آن‌کس باشد که تورا پند دهد»مترادف فارسی : « برادر تو آن‌کس باشد که عیب تو از تو نپوشد» امثال و حکم – ( دهخدا )۱۷) اَدَبِ النَّفسُ خَیرِ مِن اَدَبِ الدَّرسُترجمه: « ادبی که در نهاد مرد باشد نیکوتر از ادبی است که از راه درس‌خواندن کسب شود.»مشابه: « بربسته دگر باشد و بررسته دگر»تمثیل: « ملک بربسته چنان باشد ضعیف// ملک بررسته چنان باشد شریف» ( جلال‌الدین محمد بلخی )معنی: فطری و طبیعی از مصنوعی بهتر است.۱۸) اُدخُلوا البُیوتَ مِن اَبوابُهاترجمه: « از در خانه‌ها وارد منازل شوید»مشابه: « کار را از راه درست انجام دهید»تمثیل: « گر همی جویید دُر بی‌بها// ادخلوالابیات من ابوابها» ( جلال‌الدین محمد بلخی )معنی: هرکاری را باید از راه و طریق مخصوص به‌خود آغاز نمود.۱۹) إذازَلِ العالِمُ زُلَّ بِزِلَّتُهُ العالَمُترجمه: « پای‌لغز دانشمندان پای‌لغز جهان است» امثال و حکم – ( دهخدا )مشابه: « هرچه بگندد نمکش می زنند// وای به‌وقتی که بگندد نمک»۲۰) إذا ساءَ فَعَلَ المَرء ساءَت ظُنونهِترجمه: « تبه‌کاران بدگمان باشند» امثال و حکم – ( دهخدا )۲۱) أرسَلَ حَکیما ولا توصهِمترادف: « حکیم را به‌وصیت‌کردن حاجت نیست» ( قرهٔ‌العین )۲۲) أشأمُ مِن طُوِیسٍترجمه: « بدشگون‌تر از طویس»تمثیل: «بلی شوم‌تر از طویسی که فعلت// همی رخنه در حکم فرقان نماید» ( ادیب پیشاوری )شرح: طویس نام مخنثی از عرب است که به‌شومی و نافرخندگی مشهور بوده‌و او خود می‌گفته‌است، ای مردمان مدینه تا من زنده باشم خروج دجال و دابه را چشم دارید و چون بمیرم دل آسوده کنید... ساعتی که مادر مرا بزاد پیامبر خدای از جهان بشد و گاهی که از شیر بازگرفت ابی‌بکر فرمان یافت. و بدان روز که به‌حد مردان رسیدم عمر را بکشتند. و در شب کدخدایی من عثمان به‌قتل رسید. امثال و حکم – ( دهخدا )۲۳) أضیقَ الأمرُ أدناهَ اِلیالفَرجِترجمه: « هرچند کار تنگ‌تر به‌‌گشایش نزدیک‌تر»مترادف فارسی: « تا پریشان نشود کار به‌سامان نشود»مشابه: « کی شود بستان و کشت و برگ و بر// تا نگردد نظم آن زیر و زبر» ( جلال‌الدین محمد بلخی )مشابه: « نروید هیچ تخمی تا نگندد// نه‌کاری برگشاید تا نبندد» ( نظامی )۲۴)اُطلُبوا العِلمِ مِنَ المَهدِ إلَیاللَّحدِمترادف فارسی: « زگهواره تا گور دانش بجوی»۲۵) اُطلُبوا العِلمِ ولَوء بِالصینِترجمه: « دانش را اگرچند در چین باشد بجویید»اقتباس: « در پی علم دین بباید رفت// اگرت تا به‌چین بباید رفت» ( اوحدی )تمثیل: « هست آن پر در نگارستان چین// اطلبوا العلم ولو بالصین ببین» ( عطار )۲۶) إعطَ القَوسِ باریهاترجمه: « کمان را به‌کمانگر ده»مشابه: « نان را بده نانوا یک نان هم بالاش»۲۷) اَعقُلُها وتَوَکَّلَترجمه: « به‌هوش باش و توکل کن»اقتباس: « گفت پیغمبر به‌آواز بلند// با توکل زانوی اشتر ببند» ( جلال‌الدین محمد بلخی )۲۸) أعلَمَهُ الرَّمایهُٔ کُلُّ یوم// فَلَمّا أستَدَ ساعِدُهُ رَّمانیمشابه: « کس نیاموخت علم تیر از من// که مرا عاقبت نشانه نکرد» ( سعدی )۲۹) اِقتِلوا الموذیَ قَبلِ أن یوذیترجمه: « جانوران موذی را پیش از این‌که آسیب رسانند نابود سازید»۳۰) إنَّ الحَیاهُٔ عقیدهُٔ وجَهادُترجمه: « زندگی یعنی عقیده و کوشش در راه آن»۳۱) إنَّ الشَبابُ والفِراغُ والْجِدَهُٔ// مُفسِدهُٔ للمرءُ أی مُفسِدهٔ «ابوالعَتاهیه»ترجمه: « جوانی و بیکاری و توانگری باعث انحراف و مایه تباهی است»۳۲) أوَّلُ الحَزمُ المشورهُٔترجمه: « پایه دوراندیشی بر مشورت است»مشابه: « اوفتد بر گردن او کاندیشهٔ تنها کند»مشابه: « اول استشاره پس استخاره»۳۳) ألغَضبُ أوَّلهُ جُنونَ وآخرهُ نَدممترادف فارسی: « خشم، اولش دیوانگی است و آخرش پشیمانی.»۳۴) أولی الناسُ بِالعَفوِ أقدَرَهُم عَلی العُقوبَهِٔترجمه: « آن‌کس که به‌کیفر و بادافراه تواناتر باشد گذشت و بخشایش از او پسندیده‌تر و سزاوارتر است» امثال و حکم – ( دهخدا )۳۵) إیاکَ عَنّی واِسمِعی یا جارَهًٔمترادف فارسی: « در به‌تو می‌گویم، دیوار تو بشنو»مترادف فارسی: « دختر به‌تو می‌گویم، عروس تو گوش‌کن»۳۶) بُعدُالدٌار کَبُعدِالنَسَبترجمه: « دوری خانه مانند دوری نسب است.»۳۷) التَأ نّی مِن الرَحمنِ والعَجَلَهُٔ مِن الشَیطانِترجمه: « آهستگی از خدا و شتاب از اهریمن است.»مترادف فارسی: « شتاب است دیو و فرشته درنگ (خوی کبک صلح و خوی باز جنگ...)» ( ادیب پیشاوری)مترادف فارسی: « شتاب و بدی کار اهریمن است// پشیمانی و رنج جان و تن است» ( فردوسی )
- ۳۸) التَّجرُبَهُٔ العِلمُ الکَبیرُترجمه: « تجربه بزرگترین دانش است.»۳۹) تُعاشِروا کَالإخوانَ وتُعامِلوا کَالأغرابَترجمه: « با هم مثل برادر باشید ولی مثل غریبه کار کنید.»۴۰) ثمرهُٔالعجبِالمقتُمترادف فارسی: « ثمره خودپسندی مبغوض عامه شدن است.»۴۱) ثوُلوُلُ جَسَدِه لایُنزَعترجمه: « خال میخکی (گوک) بدنش کنده نمی‌شود.»مترادف فارسی: « اصلاح‌پذیر نیست.»مترادف فارسی: « درخت کج را نمی‌توان راست کرد.»۴۲) الجارُ قَبلِ الدارُترجمه: « همسایه قبل از خانه.»مترادف فارسی: « همسایه را بپرس، خانه را بخر.»مترادف فارسی: «تا ندانی که کیست همسایه// به‌عمارت تلف مکن مایه// مردمی آزموده باید و راد// که بنزدیکشان نهی بنیاد» ( اوحدی )تمثیل: « پس تو هم الجار ثم‌الدار گوی// گر دلی داری برو دلدلر جوی» ( جلال‌الدین محمد بلخی )۴۳) جَزاءُ سنمارُتوضیح: « نام مهندس و معمار رومی که به‌امر نعمان قصر خورنق را در نزدیکی کوفه برای بهرام کور ساخت. پس از اتمام بنای کاخ، او را به‌فرمان نعمان از بالای همان قصر سرنگون و هلاک کردند تا نظیرش را برای دیگری نسازد. جزای سنمار در زبان عربی مثل است.»۴۴) الجِنَّهُٔ تَحتِ أقدامَ الأمهاتِمترادف فارسی: « بهشت زیر پای مادران است.»۴۵) جَندَلَتانِ اصطَکٌتاترجمه: « دوسنگ به‌هم خورند.»معنی: « کنایه از دونفر هم‌شأن و هم‌زور است که به‌هم درآویزند و یا با هم ضدیت کنند.»