قواعدپنج درس دوم عربی دوعمومی (تجربی ریاضی )

قواعدپنج درس دوم عربی دوعمومی (تجربی ریاضی )

قواعد درس ششم:
اقسام فعل مضارع: 1 ـ مضارع مرفوع 2 ـ مضارع منصوب 3 ـ مضارع مجزوم 
1= مضارع مرفوع: هر گاه فعل مضارع بدون حروف ناصبه یا حروف جازمه بکار رفته باشد مرفوع می باشد. به عبارت دیگر فعل مضارع در حالت عادی مرفوع است و علامت مرفوع بدون فعل مضارع عبارتند از:
1- ضمه ی حرف آخر ُ در صیغه هایی که ضمیر بارز ندارند ( 1- 4- 7- 13- 14) علامت اعراب ضمه ی حرف آخر می باشد و اعراب آنها ظاهری و اصلی و اعراب به حرکت می باشد. مانند:
یذهب – تذهب – اجلس – نجلس ( همه ی این افعال مضارع و مرفوع به ضمه ی اصلی و اعراب به حرکت هستند)
2-ثبوت نون رفع: در صیغه هایی که ضمیر بارز (الف- واو – یاء) دارند یعنی صیغه های مثنی و جمعهای مذکر غائب و مخاطب و مفرد مونث مخاطب علامت اعراب رفع، نون می باشد. و اعراب آنها فرعی یا نیابی و اعراب به حرف دارند. مانند:
یذهبانِ – تذهبانِ
یذهبون – تذهبون مضارع و مرفوع به ثبوت نون فرعی (نیابی) (اعراب به حروف)
تذهبین
نکته: در صیغه های جمع مونث (6-12) چون فعل مبنی می باشد اعراب آنها محلی می باشد. یعنی محلاً‌ مرفوع هستند و نون در آن در صیغه ضمیر بارز است و علامت اعراب نمی باشد. مانند: 
یذهبن – تذهبن مضارع ، محلاً مرفوع، و مبنی بر سکون

2 ـ مضارع منصوب: هرگاه یکی ازحروف ناصبه قبل ازفعل مضارع قراربگیردفعل مضارع منصوب
می گردد. یعنی در صیغه هایی که ضمیر بارز ندارند، ضمه ی حرف آخر به فتحه تبدیل می شود
و درصیغه هایی که نون رفع دارند، هنگام منصوب شدن نون آنها حذف می شود
وحرف ناصبه عبارتند از: أن (که – تا)، لَن(هرگز نه)، کَی ـ لکی(تا اینکه)، إذَن (در صورتی که) ، حتّی(تا اینکه) لـِ (برای اینکه)
ترجمه و قواعد عربـی 2 رشته تجربـی و ریاضی تهیه وتنظیم : خسرو بهمنی

علامات مضارع منصوب (علامت نصب فعل مضارع):
1-فتحه ی حرف آخر. در صیغه هایی که ضمیر بارز ندارند ( 1- 4- 7- 13- 14) هنگام منصوب شدن فعل ضمه به فتحه تبدیل می شود و اعراب ظاهری و اصلی دارند و اعرابشان به حرکت می باشد. مانند:
أن یذهب – لن تذهب – کَی أجلس – لنجلس (مضارع و منصوب به فتحه ی اصلی «اعراب به حرکت»)
2-حذف نون رفع: در صیغه هایی که ضمیر بارز (الف- واو- یاء) دارند هنگام منصوب شدن فعل، نون آنها حذف می شود و منصوب به حذف نون فرعی یا نیابی می باشند و اعرابشان به حروف می باشد. مانند:
أن یذهبا – لن تذهبا
کی یذهبوا- کی تذهبوا مضارع و منصوب به حذف نون فرعی (اعراب به حروف)
حتّی تذهبی
نکته 1- در صیغه های جمع مونث (6- 12) چون نون ضمیر بارز است و علامت اعراب نمی باشد، پس هنگام منصوب شدن فعل، نون حذف نمی شود و فعل مبنی بر سکون و اعراب محلی دارد و محلاً منصوب می باشد. أن یذهبن 
لن تذهبن مضارع محلاً منصوب (مبنی بر سکون)
نکته 2- هر گاه لَن قبل از فعل مضارع قرار بگیرد فعل مضارع به صورت مستقبل منفی ترجمه می شود.: لن + مضارع منصوب = مستقبل منفی
لن نذهب = هرگز نخواهیم رفت
لن یرجعوا = هرگز بر نخواهند گشت
نکته 3- هر گاه حروف ناصبه (بجز لن) با فعل مضارع به کار برده شوند، فعل مضارع به صورت مضارع التزامی ترجمه می شود.
أن یکتبوا = تا بنویسند (مضارع التزامی)
أذهب = می روم (مضارع اخباری) 
أن أذهب = تا بروم (مضارع التزامی)

اعداد: به دو دسته تقسیم می شوند:
1-اعداد ترتیبی 2-اعداد اصلی (شمارشی) 
1-اعداد ترتیبی: به عددهایی گفته می شود که رتبه و ردیف را مشخص می کند و بر وزن فاعل به کار می رود و در جمله بعد از اسم قرار می گیرند و مانند صفت مفرد از موصوف خود پیروی می کنند و در فارسی با پسوند ُم یا ُ مین به کار می روند. 
اعداد ترتیبی: الاول- الثانی- الثالث- الرابع و …. 
الدرس الثالثُ الامام الثامن
موصوف صفت مفرد موصوف صفت مفرد
2-اعدادشمارشی(اصلی):که شماره تعدادچیزی رادرجمله مشخص می کنندوبه این صورت به کار برده می شود:
الف) عدد 1 و 2 : عدد یک و دو بعد از اسم قرار می گیرد و صفت مفرد به شمار می رود و در جنس و اعراب و نکره و معرفه و عدد از موصوف خود پیروی می کند و به این صورت به کار می رود. مذکر و مونث. در عدد یک 1 اعراب اصلی و در عدد دو2 اعراب فرعی یا نیابی به کار می رود به این صورت :
مذکر مونث
عدد یک، واحد واحده
(درحالت رفع) عدد دو، اثنانِ اثنتانِ
(درحالت نصب و جر)، اثنینِ اثنتینِ

کتاب واحد شجره واحده
موصوف صفت مفرد موصوف صفت مفرد
تلمیذانِ اثنانِ «مذکر» تلمیذتانِ اثنتانِ «مونث»
موصوف صفت مفرد موصوف صفت مفرد
ب) اعداد 3 تا 10 : به عددهای 3 تا 10 که از یک جزء تشکیل شده اند اعداد مفرد می نامیم و قبل از اسم به کار می روند و در جنس با اسم بعد از خود مخالف هستند. یعنی برای مذکر به صورت مونث و برای مونث به صورت مذکر به کار برده می شوند. به اسم بعد از عدد معدود گفته می شود و معدود عددهای 3 تا 10 همیشه جمع و مجرور می باشد. و عبارتند از: 


مذکر: ثلاث، اربع، خمس، ستّ، سبع، ثمانی، تسع، عشر
اعداد 3 تا 10 مونث: ثلاثه، اربعه، خمسه، ستّه، سبعه‌، ثمانیه، تسعه، عشره
5 آیه : خمس آیاتٍ (عدد و معدود)
مذکر: اربعه معلمین (عدد و معدود)
4 معلم مونث: اربع معلماتٍ (عدد و معدود) 
ج) اعداد 11 و 12: به عدد 11 و 12 چون از دو جزء تشکیل می شود اعداد مرکب می گویند و قبل از اسم قرار می گیرد و در جنس از اسم بعد از خود پیروی می کنند و اسم بعد از عدد 11 و 12 همیشه مفرد و منصوب می باشد. در عدد 11 هر دو جزء مبنی می باشد و در عدد 12 جزء اول معرب و اعراب فرعی (مانند مثنی) دارند و جزء دوم آن مبنی بر فتحه می باشد و عبارتند از: 
مذکر مونث
عدد 11 احد عشَر اِحْدی عشره
(در حالت رفع ) عدد 12 إثنا عشر إثنتا عشره
(در حالت نصب و جر) عدد 12 إثنی عشر إثنتی عشره
11 ستاره: احد عشر کوکباً

قواعد درس هفتم:

مضارع مجزوم: هر گاه یکی از حروف جازمه و ادات شرط به اول فعل مضارع اضافه شود فعل مضارع مجزوم می گردد. یعنی اگر حرف آخر فعل مضارع ضمه داشته باشد ساکن می گردد و اگر حرف آخر فعل مضارع نون رفع باشد حذف می گردد.

حروف جازمه عبارتند از: لمْ- لما – لای نهی – لام امر غائب

ادات شرط: إن – من – ما – أینَما – متی – مهما -    کیفما

            اگر – هرکس – هرچه- هرکجا- هرگاه – هرطور

علامات مضارع مجزوم (علامت جزم فعل مضارع) :

1-حذف ضمه ی اصلی (   ْ ) در صیغه هایی که ضمیر بارز ندارند (1- 4- 7- 13- 14) هنگام مجزوم شدن ضمه ی حرف آخر حذف می شود و اعراب اصلی دارد.

لمّا تذهبْ ، لم یذهبْ، لا تذهبْ                   مضارع مجزوم به حذف ضمه اصلی (اعراب به حرکت)

2-حذف نون رفع: در صیغه هایی که ضمیر بارز (الف- واو- یاء) دارند یعنی صیغه های مثنی و جمعهای مذکر غائب و مخاطب و هنگام مجزوم شدن نون آنها حذف می شود و اعراب فرعی دارند و همچنین مفرد مونث مخاطب نیز می باشد.

لا تذهبوا، لم یذهبوا

لما یذهبا، لا تذهبی                  مضارع مجزوم به حذف نون فرعی (اعراب به حروف)

3 = حذف حرف عله  :  هرگاه حرف عله (واو ـ الف ـ یاء ) در آخر فعل مضارع معتل ناقص قرار گیرد

      هنگام مجزوم شدن فعل حرف عله حذف می شود و اعراب فرعی یا نیابی دارند  .

         تدعـو =  لم تدع ( مجزوم به حذف حرف عله فرعی یا نیابی)

       تسقــی =  لا تســق ( مجزوم به حذف حرف عله فرعی یا نیابی)

       یرضــی   =  لما یـرض ( مجزوم به حذف حرف عله فرعی یا نیابی)

نکته 1 : در مضارع معتل ناقص صیغه هایی که ضمیربارز ندارند (1-4-7-13-14)

                  در حالت رفع اعراب تقدیری  =     تدعــو      -       تسقـــی -       ترضـــی

                  در حالت نصب اعراب ظاهری و اصلی =  ان تدعــو    -    لن تسقـــی  -  کـی تهدی

                  درحالت جزم  اعراب  ظاهری وفرعی(نیابی) =

                                                          لم تدع  -  لا تســق -    لما ترض ( مجزوم به حذف حرف عله فرعی(نیابی)

نکته 2-درصیغه های جمع مونث(6- 12)چون فعل مبنی می باشد اعراب محلی دارد.یعنی محلاً‌ مجزوم می گردد.            لما یذهبْن – لا تذْهبْن                  مضارع ، محلاً مجزوم

نکته 3- هر گاه ( لم و لما) به  اول فعل مضارع اضافه شود فعل مضارع به صورت ماضی منفی ترجمه می شود. اگر لَمْ اضافه شود ماضی ساده منفی و گاهی ماضی نقلی منفی ترجمه می شود و اگر لما اضافه شود فقط ماضی نقلی منفی  تر جمه می شود.

           لم + فعل مضارع مجزوم                       ماضی ساده منفی

                                                                        ماضی نقلی منفی

     لم یکتُبْ                                                    ننوشت

                                                                        ننوشته است

        لم یذهبوا                                                             نرفتند

                                                                        نرفته اند

            لمّا + فعل مضارع مجزوم                     ماضی نقلی منفی

      لما نخرجْ = هنوز خارج نشده ایم               لما یذهبوا= هنوز نرفته اند

نکته 4- فعل مضارعی که با «لم» مجزوم شده است و فعل ماضی که با «ما» منفی شده مترادف و هم معنی می باشد.

      ماذهبْتُ                             نرفتم                ما کتب                             ننوشت

     لمْ أذهبْ                                            لم یکتُبْ

نکته 5- برای ساختن امر غائب باید لِ به اول صیغه های غائب و متکلم فعل مضارع اضافه کنیم و فعل مضارع را مجزوم کنیم.

امر غائب                      لِ + صیغه های غائب و متکلم مضارع مجزوم شده.

لیذهبوا =  باید بروند       لنذهبْ = باید برویم    لیکتُبْ= باید بنویسد

نکته 6- حروف جازمه هر یک فعل مضارع را مجزوم می کندولی ادات شرط دو فعل مضارع را مجزوم می کند که به فعل اول فعل شرط و به فعل دوم جواب شرط گفته می شود. و در ترجمه فعل شرط به صورت التزامی و جواب شرط را اخباری ترجمه می کنیم.

من   یدرس     ینحج :   هر کس درس بخواند موفق می شود.

من : (اسم شرط) یدرس: ( فعل شرط و مجزوم به حذف ضمه اصلی) ینحجْ:(جواب شرط و مجزوم به حذف ضمه اصلی) .                          إن تنصــروا الله ینصُـرکم. اگر خداوند را یاری کنید شما را یاری می کند.

إن (حرف شرط) ، تنصروا (فعل شرط و مجزوم به حذف نون فرعی) ، ینصُرْ (جواب شرط و مجزوم به حذف ضمه اصلی)

نکته 7- گاهی فعل شرط و جواب شرط ماضی می باشد و چون فعل ماضی مبنی است محلاً مجزوم می گردد و باید به صورت مضارع ترجمه شود.     إن درسْتِ نحجْتِ: اگر درس بخوانی قبول می شوی.

إن (حرف شرط) ، درسْتِ (فعل شرط محلاً مجزوم ، فعل ماضی)، نحجتِ (جواب شرط، محلاً مجزوم ، فعل ماضی).         من حفر بئرا لأخیه وقع فیها . هر کس برای برادرش چاهی بکند خودش در آن می افتد.

من (اسم شرط)، حفَر (فعل شرط، محلاً مجزوم، فعل ماضی) وقَع (جواب شرط، محلاً مجزوم فعل ماضی)

نکته 8=  هرکاه فعل مضارع بعد از فعل امر و نهی قرار بگیرد مجزوم می گردد که در آن صورت به

  فعل امر یا نهی فعل طلب و به فعل مضارع بعد از آن جواب طلب گفته می شود :

   ادعــونـــی أستجــب لکم  .                                فـــرق   تســــد .             

   فعل طلب     جواب طلب مضارع مجزوم           فعل طلب     جواب طلب مضارع مجزوم              

لا تکذبـــوا  یحببـــکم .

فعل طلب     جواب طلب مضارع مجزوم

قواعد درس هشتم:

فعل معلوم: به فعلهایی گفته می شود که به فاعل نسبت داده می شود یعنی انجام دهنده ی آن مشخص و معلوم است. مانند: کَتَب = نوشت     اذهبوا= بروید      تذهبون= می روید

فعل مجهول: به فعلهایی گفته می شود که انجام دهنده ی آن مشخص و معلوم نیست و به مفعول نسبت داده می شود.

طرز ساخت:

الف) ماضی مجهول: ا- دومین حرف اصلی (حرف ماقبل آخر) را مکسور می کنیم.2-حروف متحرک ماقبل آخر را مضموم می کنیم.

ماضی معلوم	ماضی مجهول
کَتَب = نوشت قَتَلَ = کشت اَرسلَ = فرستاد اِستَعملَ = بکار برد	کُتِب = نوشته شد قُتِلَ = کشته شد اُ رسِلَ = فرستاده شد اُستعمِلَ = به کار برده شد

نکته : در ماضی مجهول از معتل اجوف  و ناقص حرف عله به ( یاء ) تبدیل میشود :

     قال = گفت          قیـل = گفته شد                    دعا = فرا خواند         دعـی = فرا خوانده شد  

ب) مضارع مجهول: 1- اولین حرف فعل  (حرف مضارع) را مضموم می کنیم. 2- دومین حرف اصلی فعل (حرف ماقبل آخر) را مفتوح می کنیم.

مضارع معلوم	مضارع مجهول
یکْتُب = می نویسد یقْتُلُ = می کشد یرسلُ = می فرستد یستَعمِلُ = بکار می برد	یکْتَب = نوشته می شود یقْتَلُ = کشته می شود یرسلُ = فرستاده می شود یستَعملُ = به کار برده می شود

 نکته : در مضارع مجهول از معتل اجوف و ناقص  حرف عله به (الف ) تبدیل می شود .

          یقول = می گوید                                   یقال = گفته می شود              

           یدعــو =   فرا می خواند                     یدعـــی =  فرا خوانده می شود

تبدیل جمله ی معلوم به مجهول:

برای تبدیل جمله ی معلوم به مجهول باید :

1-   فاعل را از جمله حذف کنیم.

2-   مفعول به را به جای فاعل قرار دهیم و مرفوع کنیم که به آن نائب فاعل گفته می شود.

3-   فعل معلوم را به مجهول تبدیل می کنیم. سپس نائب فاعل را تغییر دهیم.(فعل معلوم از فاعل پیروی می کند و فعل مجهول از نائب فاعل پیروی می کند).

نکته ا- فعل معلوم از فاعل پیروی می کند و فعل مجهول از نائب فاعل پیروی می کند.

نکته 2- فعل غائب در صورتی که فاعل آن اسم ظاهر باشد اول جمله بصورت مفرد به کار برده می شود.

یکتب التلمیذُ الرِساله فِی الصّفِ. یکتب (فعل معلوم)، التلمیذُ (فاعل و مرفوع)، الرساله (مفعول به و منصوب) فی الصّف(جار و مجرور).

یکتَب الرساله فِی الصف .            یکتَب(فعل مضارع مجهول)، الرساله (نائب فاعل و مرفوع)،

 فی الصف (جار و مجرور)

یرْزُق اللهِ المجاهدین المسلمین فِی الدنیا. یرزق (فعل معلوم)، الله(فاعل و مرفوع)، المجاهدین(مفعول به و منصوب به یاء نیابی)، المسلمین(صفت مفرد)، فی الدنیا (جار و مجرور).

یرْزَق المجاهِدون المسلمون فِی الدنیا. یرزق (فعل مضارع مجهول)، المجاهدون (نائب فاعل و مرفوع به واو نیابی)، المسلمون (صفت مفرد و مرفوع به واو نیابی)، فی الدنیا(جار و مجرور).

نکته 1- نائب فاعل مانند فاعل در جمله به سه شکل به کار برده می شود:

1-   اسم ظاهر

2-   ضمیر بارز

3-   ضمیر مستتر

یرزَق الشهداءُ  غیر اللهِ. یرزق (فعل مجهول مضارع)، الشهداء (نائب فاعل اسم ظاهر و مرفوع)

الشهداءُ قُتِلوا فِی سبیلِ اللهِ. الشهداء (مبتدا) قُتِلُ( فعل ماضی مجهول) وا(نائب فاعل و ضمیر بارز مرفوع).

الشهید یرْزَق غَیر ربهِ. الشهید (مبتدا) ، یرزق( فعل مضارع مجهول و نائب فاعل ضمیر مستتر هو)

بأی ذنبٍ قُتِلَتْ.   فعل ماضی مجهول و نائب فاعل ضمیر مستتر هی.

قواعد درس نهم:

نواسخ: به کلماتی گفته می شود که به اول جملات اسمیه اضافه می شود و اعراب مبتدا و یا ضمیر را تغییر می دهند و به شکلهای زیر به کار می روند:

1= افعال ناقصه           2 = حروف مشبهه بالفعل              3 = لای نفی جنس

  افعال ناقصه: به فعلهایی گفته می شود که به اول جملات اسمیه اضافه می شود و مبتدا را مرفوع و خبر را منصوب می کنند که به مبتدا اسم افعال ناقصه و به خبر، خبر افعال ناقصه گفته می شود.

نکته 1- اسم افعال ناقصه در حکم فاعل می باشد و مانند فاعل به سه شکل به کار می رود:

ا- اسم ظاهر

2-ضمیر بارز

3-ضمیر مستتر

              1 -اول جمله: مبتدا

              2 -بعد از مبتدا: خبر مفرد

                                                  3-بعد از فعل معلوم: فاعل

       اسم مرفوع                                     4-بعد از فعل مجهول: نائب فاعل

                                                  5 -بعد از فعل ناقصه: اسم افعال ناقصه

                                                  6-بعد از حروف مشبهه: خبر حروف مشبهه

                                                  7-بعد از لای نفی جنس: خبر لای نفی جنس

نکته 2- خبر افعال ناقصه نیز به سه شکل به کار می رود:

1-   خبر مفرد

2-    خبر جمله

3-   خبر شبه جمله

افعال ناقصه:     کانَ             صادَ        لیسَ           مادامَ                   مازالَ                     اَصبَحَ

                        بود       شد       نیست    تاوقتیکه،     پیوسته است،       گشت-گردید

الجوُّ البارد. الجو( مبتدا)، بارد (خبر)

صار الجو بارداً. صار(فعل ناقصه) الجو (اسم صار و مرفوع، اسم ظاهر) بارداً (خبر صار مفرد و منصوب)

کان التلامیذُ، ناجحبن . کان (فعل ناقصه)، التلامیذ (اسم کامل و مرفوع، اسم ظاهر) ناجحین (خبر کان مفرد و منصوب به یاء نیابی)

المسلمون ناجحون ماداموا، متحدین .        

مادام(فعل ناقصه)وا (اسم مادام، ضمیربارزومحلاً منصوب) متحدینَ (خبرمادام،مفردو منصوب به یاء نیابی)

التلامیذُ کانوا یذهبون اِلی الصّف .

     کان (فعل ناقصه) ، وا(اسم کان، ضمیر بارز، محلاً مرفوع)

یذهبون الی الصف(خبر کان، جمله فعلیه، محلاً‌ منصوب).

کانَتْ تَقْرأُ التِلمیذه درسها.

کانت (فعل ناقصه و اسم آن هی مستتر) تقرأ تلمیذه درسها (خبر کان، جمله فعلیه  و محلاً منصوب).

لَیس التلمیذُ فِی الصّف  .

 لیس( فعل ناقصه) التلمیذ (اسم لیس و مرفوع) فی الصف (خبر لیس، شبه جمله و محلاً منصوب).

نکته 3- هر گاه خبر افعال ناقصه شبه جمله باشد می تواند قبل از مبتدا به کار برود که در آن صورت به آن خبر مقدم گفته می شود (خبر با دو شرط مقدم می شود: 1- خبر شبه جمله باشد. 2- مبتدا نکره باشد) و هر گاه مبتدا بعد از خبر قرار بگیرد معمولاً به صورت نکره به کار می رود و به آن مبتدای مؤخر گفته می شود.

لیس التلمیذُ فی الصّف.                       لیس فی الصّفّ تلمیذٌ.

لیس (فعل ناقصه) فی الصف(خبر مقدم لیس ، شبه جمله و محلاً منصوب) تلمیذٌ(اسم مؤخر لیس و مرفوع).

کان فی محفضتک کتاب. کان (فعل ناقصه) فی محفظتک (خبر مقدم کان، شبه جمله و محلاً منصوب) کتاب(اسم مؤخر کان و مرفوع).

  نکته 4  = هرگاه مبتدای جمله ضمیر منفصل رفعی باشد هنگام اضافه شدن فعل ناقصه ضمیرمنفصل به ضمیر متصل رفعی ( ضمیربارز) تبدیل می شود :

      نحن منتصـرون  =    کنـا منتصرین                        هـم ناجحـون  =     کانــوا ناجحیــن .

نکته 5= هرگاه کان قبل از فعل مضارع قرار بگیرد فعل مضارع به صورت ماضی استمراری ترجمه

 می شود:

کان + فعل مضارع                    ماضی استمراری

کان یکتُب = می نوشت.                       کانوا یذهبون= می رفتند

نکته 6- هر گاه کان با فعل ماضی بکار برده شود، فعل ماضی به صورت ماضی بعید ترجمه می شود.

        کان + قد + فعل ماضی                                          ماضی بعید

       کان + فعل ماضی

کان قد کَتَب یا کان کَتَب = نوشته بود

    کانو قد ذهبوا                           رفته بودند

      کانوا ذهبوا

نکته 7- اگر قد به تنهایی با افعال ماضی به کار رود به صورت ماضی نقلی ترجمه می شود.

قد کَتَب : نوشته است

قد ذهبــوا : رفته اند

منبع منشور عربی